Chiều Sài Gòn hôm ấy không nắng, không mưa, chỉ có cái tĩnh lặng khác thường giữa những thanh âm nhộn nhịp của phố xá. Nguyễn Minh vừa kết thúc một cuộc họp dài với đối tác Nhật. Bộ vest xám tro vẫn phẳng phiu, nhưng khuôn mặt anh thì đầy vẻ mệt mỏi. Ánh mắt vốn sắc lạnh thường ngày bỗng đượm chút gì đó hoang hoải. Anh bảo tài xế dừng xe ở đầu con đường nhỏ dẫn vào công trình mới xây, nơi có hàng cây xà cừ già và chiếc trạm xe buýt cũ kỹ mà người ta gần như đã lãng quên.
Anh muốn tự mình đi bộ một đoạn. Có thể là để hít thở không khí, có thể là để trốn khỏi sự ngột ngạt của những con số, hợp đồng, trách nhiệm đè nặng vai anh từng ngày. Vừa bước đến ngã tư, giữa tiếng còi xe, tiếng người gọi nhau í ới, bỗng một âm thanh lạ lẫm vang lên. Không lớn, không rõ, nhưng da diết đến nao lòng:
"Ầu ơ… gió đưa cây cải về trời
Rau răm ở lại chịu đời đắng cay…"
Minh đứng sững. Giai điệu ấy… sao quen đến lạ. Một cảm giác len lỏi xuyên qua lớp áo sơ mi đắt tiền, xuyên qua những lớp ký ức tưởng đã bị chôn sâu. Anh quay đầu tìm kiếm. Giữa đám đông hỗn loạn, tiếng ru phát ra từ một người đàn bà đang lom khom nhặt ve chai bên thùng rác.
Dáng người nhỏ thó, tóc bạc trắng, tay run run nhưng vẫn đều đặn. Giọng hát bà khe khẽ, nhưng đầy tình. Đó không phải một người ăn xin hát lảm nhảm. Đó là khúc ru của một thời đã cũ, một nơi rất xa – tuổi thơ nghèo khó bên bờ suối quê nhà. Cô giáo Lành, người từng dạy lớp vỡ lòng khi anh chỉ mới năm tuổi, cũng từng ru như thế. Cả lớp học ngày ấy chỉ có mười đứa, bàn ghế bằng gỗ thô, bảng đen sứt mẻ. Nhưng giọng ru thì đẹp hơn bất kỳ bài hát nào.
Minh bước lại gần. Trái tim anh đập nhanh hơn. Một nỗi xúc động trào dâng không thể gọi tên. Anh khẽ cúi đầu, ngập ngừng hỏi:
– Bà… bà có phải là cô Lành… cô Lành dạy lớp vỡ lòng ở Thanh Sơn không ạ?
Người đàn bà sững người. Bà ngẩng lên, đôi mắt đục mờ nhìn anh như tìm kiếm trong màn sương thời gian. Rồi đôi môi bà run rẩy:
– Minh… Minh đó hả con? Minh… cái thằng bé mỗi lần qua suối là phải nắm tay cô, khóc um cả lớp…
Anh bật cười, nước mắt trào ra lúc nào không hay. Bao nhiêu năm, bao nhiêu khuôn mặt, bao nhiêu cuộc đời… mà cô vẫn nhận ra anh. Một người học trò nghèo, nhút nhát và yếu đuối.
– Là con… Là Minh đây cô ơi…
Bà gật đầu, khóe mắt nhòe đi. Bàn tay gầy guộc của bà run lên khi chạm vào tay anh. Những vết chai, vết nứt, dấu tích của thời gian và nghèo khó. Bà kể cô không lấy chồng, không có con. Dạy học xong thì ở vậy nuôi mẹ. Mẹ mất, bà trôi dạt lên Sài Gòn, sống qua ngày bằng việc nhặt ve chai. Chẳng oán trách, chẳng than thở. Chỉ thỉnh thoảng, bà nhớ tiếng học trò cười đùa, nhớ con suối nhỏ, nhớ những bông hoa dại trẻ con tặng cô mỗi mùa xuân.
Minh thấy cổ họng mình nghẹn lại. Anh đã đi bao xa, gặp bao nhiêu người, nhưng chẳng ai chạm vào lòng anh sâu như lúc này. Anh nắm chặt tay bà, giọng tha thiết:
– Cô về với con nhé. Cô sẽ không phải nhặt rác nữa. Con sẽ chăm cô… như cô từng bồng bế con qua những ngày thơ dại.
Bà ngập ngừng. Một phần vì ngại, một phần vì bà chưa bao giờ nghĩ sẽ được ai đón nhận trở lại. Nhưng ánh mắt Minh tha thiết. Anh không van xin, anh đang trả lại điều mình nợ – một món nợ ân tình.
Buổi tối hôm ấy, căn biệt thự của Minh có thêm một người. Bà Lành có một căn phòng riêng, được chăm sóc bởi bác sĩ riêng. Minh dặn người làm phải gọi bà là "cô Lành", vì trong tim anh, bà vẫn mãi là cô giáo nhỏ của những ngày đầu đời.
Mỗi chiều, Minh vào phòng cô, bỏ lại đằng sau cả thế giới bận rộn, chỉ để nghe cô kể chuyện xưa. Câu chuyện có khi lặp lại, nhưng ánh mắt bà mỗi lần kể đều khác. Có lúc rưng rưng, có lúc rạng rỡ. Đó là ký ức mà bà mang theo suốt đời – và bây giờ, cuối cùng có người cùng bà sống lại những ký ức ấy.
Một ngày, Minh dẫn con gái sáu tuổi của mình vào phòng:
– Con chào bà cố đi. Bà là người đã dạy ba biết đọc, biết viết đó.
Cô bé lễ phép cúi đầu. Bà Lành bật cười, lần đầu sau nhiều năm bà thấy một đứa trẻ gọi mình là "bà cố". Rồi khi bé rúc vào lòng bà, thỏ thẻ:
– Bà cố ơi, bà cố ru con ngủ như hồi xưa ru ba nha?
Bà im lặng một chút. Trái tim như nghẹn lại. Rồi bà cất tiếng:
"Ầu ơ… gió đưa cây cải về trời…"
Lần này, tiếng ru không vang lên giữa thùng rác, không lẫn vào tiếng còi xe. Mà vang trong căn phòng ấm áp, nơi có đèn vàng dịu, có chăn gối thơm mùi nắng. Bà ru không chỉ một đứa trẻ – mà ru cả chính bà, ru chính cuộc đời mình, như khép lại một chặng đường dài cô độc.
Minh đứng lặng nhìn, khóe mắt cay cay. Có những người thầy không cần bảng đen, không cần bằng cấp. Họ chỉ cần một trái tim đủ lớn để gieo vào tâm hồn trẻ thơ những hạt giống tử tế. Và Minh, bằng tất cả tình thương và lòng biết ơn, đang tưới nước cho hạt giống ấy.
Và từ hôm đó, tiếng ru ấy không còn là âm thanh lạc lõng giữa thành phố. Nó là bản nhạc nền cho những buổi tối yên bình, là sợi dây kết nối ba thế hệ. Bà Lành không còn cô đơn. Bà sống trong ngôi nhà ấm áp, được gọi bằng cái tên thiêng liêng – bà cố.
Mỗi lần nhìn con gái thiếp đi trong vòng tay bà, Minh lại nghĩ: nếu không có cô năm xưa, sẽ chẳng có anh hôm nay. Và đôi khi, món quà lớn nhất mà ta có thể tặng cho một người thầy… chính là được sống tử tế – như những gì họ từng dạy.