Bà Cúc, 75 tuổi, sống cả đời trong căn nhà cấp bốn giản dị trên mảnh đất tổ tiên để lại. Nơi ấy, tường gạch đã loang màu rêu, mái ngói sẫm đen vì thời gian, nhưng với bà, đó là cả một bầu trời ký ức, nơi từng tiếng cười, giọt nước mắt của ba thế hệ vẫn còn văng vẳng. Căn nhà không rộng, nhưng là nơi ấm cúng, là nơi bà vun vén tình yêu thương cho gia đình con trai mình - anh Hưng, chị Mai và hai đứa cháu nội.
Cuộc sống những năm về già của bà Cúc yên bình như mặt hồ không gợn sóng. Mỗi sáng bà dậy sớm, nấu bữa sáng, lau dọn sân vườn, tưới mấy khóm cúc vàng trồng từ thời ông nhà còn sống. Buổi chiều, bà lại đón cháu học về, nấu cơm, chờ cả nhà quây quần bên mâm cơm đơn sơ nhưng đầy ắp yêu thương.
Nhưng rồi một ngày, một tờ giấy thông báo từ chính quyền xã như cơn bão bất ngờ ập đến: dự án quy hoạch mở rộng đường sẽ lấy phần lớn mảnh đất nhà bà. Số tiền đền bù lên đến mười tỷ đồng. Tin ấy khiến cả làng xôn xao, còn trong ngôi nhà nhỏ, mọi thứ bắt đầu đổi thay.
Ban đầu chỉ là những cái nhăn mặt, những lời nhắc nhẹ nhưng đầy hàm ý. Chị Mai, người từng ngọt ngào gọi bà là mẹ, bắt đầu cằn nhằn từng chuyện nhỏ nhặt: "Sao mẹ không tắt quạt khi ra ngoài? Mẹ nấu canh gì mà mặn thế này?". Anh Hưng thì viện cớ công việc, đi sớm về khuya, bỏ mặc mẹ già ở nhà.
Bà Cúc cảm nhận rõ sự thay đổi. Những bữa cơm thiếu vắng tiếng cười, những ánh mắt lạnh nhạt khiến tim bà nhói đau. Nhưng bà không nói gì, chỉ lặng lẽ thu mình, hy vọng mọi thứ sẽ lại yên ổn.
Rồi một buổi chiều u ám, trong mâm cơm vừa dọn ra, Mai bất ngờ đứng bật dậy, hất tung mâm cơm xuống nền gạch.
– Bà già rồi, còn ở đây làm gì nữa? Ở nhà đất tiền tỷ mà không biết điều! Hay bà định tranh phần với con cháu?
Anh Hưng không can ngăn, chỉ lặng lẽ cúi đầu. Một lúc sau, anh buông giọng lạnh lẽo:
– Mẹ nên về quê ở với bác Tám. Đất này là tên con rồi, mẹ cứ để tụi con lo. Mẹ ở đây chỉ thêm phiền!
Bà Cúc run rẩy nhìn hai vợ chồng con trai. Lồng ngực bà nhói lên từng hồi như bị ai bóp nghẹt. Không nói thêm lời nào, bà quay về phòng, lặng lẽ xếp vài bộ đồ cũ vào chiếc túi vải bạc màu. Bên dưới đáy túi là một cuốn sổ nhỏ - những giấy tờ đất đai, sổ hộ khẩu, và mảnh di chúc được bà viết từ ba năm trước.
Đêm ấy, bà ra đi trong im lặng. Không một tiếng gọi, không một giọt nước mắt níu giữ. Trên con đường làng vắng, dáng bà lom khom khuất dần dưới ánh đèn dầu hắt hiu.
Một tháng trôi qua. Căn nhà cũ được sửa sang lại, vợ chồng Hưng - Mai tất bật chuẩn bị hồ sơ để nhận tiền đền bù. Cả hai hí hửng bàn tính chuyện mua xe, đầu tư nhà phố. Tương lai như trải thảm đỏ trước mắt.
Thế nhưng, vào một sáng thứ hai, khi ánh nắng vừa chiếu qua hiên nhà, tiếng gõ cửa dồn dập phá tan sự yên ả. Trước cổng, là ông trưởng thôn, cán bộ địa chính và hai người công an xã. Nét mặt ai cũng nghiêm trang.
– Mời anh chị ra trụ sở xã làm việc – ông trưởng thôn nói, giọng nặng nề. – Có đơn tố cáo hành vi giả mạo hồ sơ, chiếm đoạt tài sản.
Mai giật bắn mình:
– Gì ạ? Nhà con làm gì sai?
Ông trưởng thôn đưa ra xấp giấy tờ:
– Tất cả giấy tờ xin nhận tiền đền bù anh chị nộp đều không hợp lệ. Đất vẫn đứng tên bà Cúc. Bà cụ không hề sang tên. Mọi thủ tục chuyển nhượng là giả mạo.
Cán bộ công an tiếp lời, giọng lạnh tanh:
– Bà Cúc đã gửi đơn tố cáo. Bà ấy cung cấp đầy đủ bằng chứng: ghi âm, ảnh chụp, thư tay. Có dấu hiệu ngược đãi người già và giả mạo hồ sơ.
Mai ngồi phệt xuống ghế, mắt trợn trừng. Hưng đứng không vững, cả người toát mồ hôi. Mỗi lời nói như từng nhát dao cứa vào lòng tự trọng của họ.
Nhưng cú sốc lớn nhất vẫn còn ở phía sau.
Ông trưởng thôn rút thêm một tờ giấy, lật ra:
– Đây là bản di chúc công chứng từ ba năm trước. Bà Cúc tuyên bố toàn bộ số tiền đền bù, sau khi trừ chi phí trùng tu nhà thờ họ, sẽ dành tặng cho quỹ học bổng địa phương.
Một khoảng lặng nghẹt thở. Tiếng quạt trần quay ro ro như kéo dài nỗi bẽ bàng. Cả làng sau đó xôn xao. Ai cũng bất ngờ trước sự tỉnh táo và quyết đoán của bà Cúc.
Trong căn phòng nhỏ ở cuối làng, nơi bà Cúc đang ở nhờ nhà một người bạn già, bà ngồi bên cửa sổ, đôi mắt vẫn thăm thẳm như biển sâu. Bà không vui, cũng chẳng buồn. Chỉ là một nỗi nhẹ nhõm, như trút bỏ được gánh nặng trong lòng.
Bà không hận con cháu. Bà chỉ buồn cho những trái tim từng ấm áp giờ bị che mờ bởi lòng tham. Nhưng bà tin: ở đâu đó, trong hai đứa cháu nội, vẫn còn những hạt giống của tình yêu thương, vẫn còn ánh lửa nhỏ chưa tắt.
Vài tháng sau, anh Hưng và Mai đến thăm bà. Không phải để xin lỗi, mà là để đón con trai họ - cậu bé lớp sáu – đã đến sống cùng bà từ lúc bố mẹ bị điều tra.
Thằng bé ôm lấy bà Cúc:
– Nội ơi, con muốn ở với nội mãi...
Bà ôm cháu vào lòng, nước mắt lặng lẽ rơi. Lần này là nước mắt hạnh phúc.
Bởi bà hiểu: dù mất đi tất cả, bà vẫn còn giữ được điều quý giá nhất – một tấm lòng trong sáng và một tình yêu không điều kiện dành cho những người bà yêu thương.
Và ở nơi đó, tình người vẫn còn nguyên vẹn như thuở ban đầu.