Khi Minh lên sáu, người lớn bảo mẹ cậu chỉ đi vài ngày rồi sẽ trở lại. Nhưng những ngày đó dài như mùa đông rét cắt da, dài như những đêm cậu chui rúc vào lòng bà nội, dụi mặt vào ngực bà, hỏi khe khẽ, như sợ câu trả lời sẽ khiến cậu đau lòng: "Mẹ con đâu hở bà?". Bà chỉ khẽ vuốt tóc, đôi mắt ánh lên tia u ám, giọng trầm đục như gió lùa qua bức vách cũ: "Mẹ con đi xa kiếm tiền, lớn chút rồi về."
Nhưng thế nào là lớn chút? Minh không hiểu. Cậu chỉ biết, qua từng mùa, qua những lần bà phải vá thêm miếng vải vào chiếc áo len cũ, qua những bữa cơm độn sắn chan với nước rau muối, mẹ vẫn không về. Bên tai cậu chỉ còn tiếng quạt mo lật phật, tiếng bếp lửa nổ lách tách và giọng kể cổ tích đã trở thành nhịp tim quen thuộc mỗi đêm.
Bạn bè cậu có mẹ đưa đi học, dắt tay qua ngã tư, cột tóc cho những hôm gió lạnh. Minh có bà nội còng lưng, tay gầy guộc cầm bó rau muống và gói thịt vụn mua rẻ cuối chợ. Cậu từng hỏi vì sao mẹ đi lâu thế, bà chỉ lắc đầu, mắt hướng ra xa: "Người lớn có những chuyện phức tạp."
Năm Minh mười tám, cậu thi đỗ đại học Y – niềm tự hào không chỉ của bà, mà của cả xóm nhỏ nghèo bên triền đê. Bà ôm cậu, khóc nức nở, vừa mừng vừa lo, như thể cậu sắp rời khỏi thế giới của bà mãi mãi. Sáng tiễn cậu lên thành phố, bà dúi vào tay một tờ giấy gấp tư cũ kỹ, dặn: "Khi nào con thấy nặng lòng, đọc cái này."
Minh cất nó vào ví, chỗ có bức ảnh đã ố vàng. Bức ảnh duy nhất có cả ba người: bố, mẹ và cậu. Người đàn ông trong ảnh – bố cậu – đã mất vì tai nạn khi Minh chưa kịp nhớ khuôn mặt. Mẹ – người đàn bà trong ảnh – cười mỉm, nhưng đôi mắt lại trống rỗng, như thể đang cười vào chính nỗi buồn chưa kịp thốt ra.
Hai mươi lăm năm trôi đi như một cái chớp mắt kéo dài. Minh giờ là bác sĩ có tiếng, sống ở thành phố nhưng vẫn về quê mỗi cuối tuần. Căn nhà cũ của bà nội vẫn đứng đó, xiêu vẹo nhưng đầy hơi ấm. Mỗi sáng chủ nhật, anh vẫn nấu cháo cho bà, vẫn rửa tay sạch sẽ vì câu dặn ngày xưa: "Người sạch lòng mới sạch bụng."
Một chiều hè, khi Minh đang sửa lại mái ngói, có tiếng chân nhẹ ngoài ngõ. Một người phụ nữ đứng đó, đội nón lá, khuôn mặt khuất sau vành nón. Bà nội bước ra, nhìn người ấy, rồi khựng lại. Không gian đột nhiên lặng như tờ. Minh quay đầu nhìn, cảm thấy ngực mình thắt lại, dù chưa hiểu vì sao.
Người phụ nữ nói: "Con… có nhận ra mẹ không?"
Minh không trả lời. Anh cúi đầu, tiếp tục đặt từng viên ngói lên mái như thể đó là điều duy nhất tồn tại. Không gật, không lắc. Chỉ là im lặng – thứ im lặng nặng như chì.
Từ hôm đó, người phụ nữ ấy đến mỗi chủ nhật. Bà mang bánh ngọt, trái cây, thuốc bổ cho bà nội. Bà ngồi dưới gốc cau, không nói gì, chỉ ngắm nhìn căn nhà như muốn gắn kết lại từng mảnh ký ức đã rơi vỡ. Minh lặng lẽ bước qua, không chào hỏi, như thể đó chỉ là một người quen cũ xa lạ.
Người ấy không khóc, không trách móc, chỉ lặng lẽ rời đi khi trời ngả bóng. Mỗi lần quay lưng, đôi mắt bà vẫn nhìn lại căn nhà lâu hơn bình thường – như thể muốn khắc lại hình ảnh nơi từng chứa cả tuổi thơ, cả hạnh phúc, cả lỗi lầm.
Rồi một sáng mùa thu, bà nội không còn dậy sớm nấu cháo như mọi khi. Minh mở cửa phòng, thấy bà nằm yên, bàn tay nhăn nheo ôm chặt cuốn sổ cũ. Mùi long não, mùi thời gian, và sự tĩnh lặng đến rợn người lan khắp gian nhà.
Minh không khóc. Chỉ ngồi lặng bên giường, cảm giác như mình đã mất đi một phần cơ thể. Anh mở cuốn sổ bà ôm, bên trong có một bức thư, chữ viết nghiêng nghiêng, quen thuộc như hơi thở của bà.
"Minh của bà, Khi con đọc được thư này, có lẽ bà đã không còn. Bà xin lỗi vì đã giấu con nhiều điều. Mẹ con không bỏ con vì không thương. Năm ấy, mẹ con bị cha dượng hành hạ, dọa giết nếu không rời làng. Nó bỏ đi để bảo vệ con. Bà giận nó, nên đã giấu hết thư từ nó gửi về. Nhưng mỗi năm, nó vẫn viết, vẫn gửi tiền. Bà cứ nghĩ con không cần nó nữa. Nhưng giờ bà nhận ra mình sai. Dù gì, nó cũng là mẹ con. Nếu con có thể, hãy tha thứ. Không phải vì nó xứng đáng, mà vì con xứng đáng được thanh thản. Bà thương con. Đừng giống bà, đừng để nỗi giận giữ con lại quá lâu."
Những dòng chữ như dao rạch vào tim Minh. Anh ngồi mãi bên bàn thờ bà, ánh mắt nhìn xa xăm qua ô cửa, nơi cánh đồng lúa đang ngả vàng, nơi từng buổi chiều bà dắt tay anh đi giữa hương lúa thơm ngát.
Chiều hôm đó, người phụ nữ ấy lại đến. Bà lặng lẽ đặt bó nhang trước bàn thờ, rồi ngồi dưới hiên, mắt đỏ hoe. Giọng bà nghẹn ngào: "Mẹ xin lỗi… không mong con tha thứ, chỉ mong được ở lại… như người quen."
Minh nhìn bà. Đôi mắt từng có ánh sáng giờ đã mờ đục, khuôn mặt hằn lên những dấu vết thời gian. Trong khoảnh khắc, anh nhớ lại tuổi thơ lạnh giá, những đêm sốt cao không ai dỗ, nhớ tiếng ru bà nội – không phải của mẹ, nhưng ấm như vậy.
Anh không nói ngay. Chỉ đứng dậy, rót chén trà, đặt trước mặt bà. Hơi nước bốc lên giữa khoảng lặng đầy cảm xúc. Rồi, như thể đã đến lúc, anh lên tiếng:
"Con không cần mẹ chuộc lỗi. Chỉ cần mẹ đừng đi nữa."
Tiếng khóc bật ra từ cổ họng người phụ nữ như tiếng vỡ của giấc mơ tưởng chừng đã chết. Bà ôm mặt, nấc lên như đứa trẻ. Minh không an ủi, cũng không tránh né. Anh chỉ ngồi cạnh, rồi gọi nhẹ một tiếng:
"Mẹ."
Tiếng gọi không lớn, nhưng đủ để gió ngừng thổi, đủ để quá khứ ngủ yên. Và trong buổi chiều đượm vàng ánh nắng, một chương mới đã lặng lẽ mở ra – muộn màng, nhưng không bao giờ là quá trễ.